II. Ing Sukad At Ing Sesura
A. King pamaniulat poesia, ustung sinabi tamung “ing sukad” ing buri nang sabian nung pilan la ring silaba (syllables) king balang metung a telatag (line).
- Makanian man, ituru ku namu rin ing aus king metung a estropa (stanza) agpang king nung pilan la ring telatag (line) na.
Maulaga: Estropa Ing aus tamu karing stanza na ning metung a poema, e parapu. Ing parapu ing kabaldugan na paragraph a gagamitan tamu king pamaniuat prosa.
couplet – 2 telatag
tercet – 3 telatag
quatrain – telatag
quintet – telatag
sestet – 6 telatag
septet – 7 telatag
octave – 8 telatag
- King pamaniulat tradisyunal a poema, ing kerakalan a gagamitan tamung sukad 12, 16, ampong 20 silaba. Ustung 10 silaba ampong 14 a telatag ya ing metung a kawatasan, soneto na ing aus tamu kanita. (pagaralan taya mu naman ing soneto karing daratang a aldo). Magsilbi mu naman sumulat anggiang pilan silaba ing buri na ning makudta. Ing maulaga mu, dapat pareu la bilang ding silaba king kaili at wanan na ning sesura bayang balansi. Bayang malagua at malagung igale.
B. Ing sesura ing buri namung sabian, ita ing dake na ning pamigale (recital) king metung a telatag nung nukarin tutuknang yang bagya (pause) ing gagale. Ita ing pekalibutad na ning metung telatag.
- Karing 12 silaba ing sesura da 6/6. Ing buri nang sabian ing gagale, paynawa yang bagya kayari na ning kanam a silaba.
- Karing 16 silaba ing sesura da 8/8. Ing buri nang sabian ing gagale, paynawa yang bagya kayari na ning kawalung silaba.
3.Karing 20 silaba ing sesura da 10/10. Ing buri nang sabian ing gagale, paynawa yang bagya kayari na ning kapulung silaba.
C. Panigaralan tamu nung makananu lang susulat ding tsa-12 silaba. Pansinan yu a kayari na ning kanam a silaba atin aduang //. Ing buri nang sabian, karin ya paynawang bagya ing gagale uling ding tsa-12 silaba ing sesura da 6/6.
A / tin / ku / pung / sing / sing // me / tung / yang / tim / pu /kan
1 . .2 . .3 . . .4 . . . .5 . . . ..6 .. //..7 .. . .8 . . ..9 . . . .10….11..12
A / ma / na / ke / i / ti // kang / in / dung / i / ba / tan
.1 . .2 . . 3 . . 4 . 5. .6 .// .7 . . 8 . . . 9 . .10. . .11. 12
Sang / kan / keng / si / ni / nup // king / me / tung / a / ka / ban
. . 1 . . . 2 . . .. 3 . . .4 . .5 . .6. . //. .7 .. . 8 . . . 9 . . 10 . 11 .12
Me / wa / la / ya / i / ti // e / ku / ka / ma / la / yan
.1…..2……3…4….5…6.//..7…8…..9….10….11…12
Ing / su / kal / ning / lub / ku // su / suk / dul / king / ba / nua
..1….2…..3…….4…….5…..6…//..7….8……9……10…..11….12
Mi / ku / rus / kung / ga / mat //. ba / bo / ning / la / me / sa
..1….2….3……..4…….5…….6..//….7…..8…….9……10…11….12
Ni / nu / man / ma / na / kit // king / sing / sing / kung / ma / na
..1…2……3…….4……5….6..//….7……..8……..9……..10……11…12
Ka/ / lu / lung / pu / su / ku // ma / ngi / nu / ya / ke / ya.
..1…..2…..3……4…..5…..6..///..7…..8…..9……10..11….12
Ustung susulat tamung tsa-12 silaba, dapat e ya mapuputut ing kataya (word) kayari na ning kanam a silaba uling ustung migpaynawa ya ing gagale karas na king sesura, atne kanawang daramdaman. Ding aliwang gagale agyu deng takpan ita king kapamilatan na ning balabalaus a pamanggale. E la paynawa kayari na ning kanam a silaba. Dapot karing matenakan king paniulat, balu da ing kamalian na ning sinulat. Ya rin itang susulat tamu, samasnan tana.
Alimbawa:
Nung lawen me ing estropa lalam balamu mo perpektu ya uling tsa-12 la ngan silaba ding sablang telatag.
*
Ing tanaman kung santul asne kabunga
E lamu maragul mangayumu lapa
Dapot aniang kinagli ya i Lolita
Kabud tiliran ne uyta melangi ya.
Dapot nung surian taya.
Ing / ta / na / man / kung / san /// tul / as / ne / ka / bu / nga
..1….2…..3……4……..5…../. .6..///..7…8…..9….10…11……12
E / la / mu / ma / ra/ gul // ma / nga / yu / mu / la / pa
.1…2….3……4…..5….6..//..7……8…….9….10…11…12
Da / pot / an / iang / ki / nag /// li / ya / i / Lo / li / ta
.1…..2……3……4……5…..6…///..7…8….9..10..11..12
Ka / bud / ti / li / ran / ne /// uy / ta / me / la / ngi / ya.
.1..…2…..3…4…5……6..///…7….8….9…..10…11…12
Pansinan yu la ring mumuna ampong katlung telatag. Uling meputut la ring amanung “santul” ampong “kinagli” karas king sesura, atno kanong igale.
Pasibayuan ku, pangilagan tamung mapuputut la ring kataya kayari na ning kanam a silaba ustung mamikudta tamung sukad 12.
C. Panigaralan tamu nung makananu lang susulat ding tsa-16 silaba. Pansinan yu a kayari na ning kawalung silaba atin aduang //. Ing buri nang sabian, karin ya paynawang bagya ing gagale uling ding tsa-16 silaba ing sesura da 8/8.
Ta/ra / tu/ki / ka / ka/na/ku // king / me/tung / a /pa/mag/lak/be
.1…2…3..4….5…..6…7..8…….9……10….11…12…13..14..15..16
La/kuan /te /ang/giang /pi/nan/dit // ing /la/buad /a /kit/muan /lum/be
.1….2……3….4…..5…….6…7…..8……9…10..11….12.13..14…..16..16
Lu/ba/san /me /ing /di/wa /mu’t // ka/ling/uan /ing /sab/lang /ba/ge
.1..2…3……4…..5….6..7……8….//..9…10..11….12…13….14….15.16
Ing /pa/nga/di /tang /pig/mai/mut // na /ning /ba/nua /ma/ging /tu/ne.
..1…2….3….4…..5…..6…..7….8…//…9…..10…11..12…13..14….15.16
**
Ti/pu/nan /ta/la /ring /bi/ga // at /ga/wan /ta/lang /pag/ke/ran
.1.2….3…..4..5….6…..7.8…//..9..10..11….12..13…14…15.16
I/pun/da /to /ring /a/li/wa // ban /mag/sil/bi /lang /u/lu/nan
1..2…3….4…..5…6.7..8…….9……10..11.12…13.14.15.16
I/pai/na/wa /ta/la /ke/ni // ring /ma/pa/gal /tang /ka/ta/wan,
1.2…3…4….5..6…7…8.//…9….10…11.12….13…14.15.16
a /mi/sa/ne /king /sa/mien/tung // pe/ka/da/se /ta /king /da/lan.
.1.2…3…4…..5…..6…..7…….8…//..9..10.11.12..13…14…15..16
Ustung susulat tamung tsa-16 silaba, dapat e ya mapuputut ing kataya (word) kayari na ning kawalung silaba uling ustung migpaynawa ya ing gagale karas na king sesura, atne kanawang daramdaman. Ding aliwang gagale agyu deng takpan ita king kapamilatan na ning balabalaus a pamanggale. E la paynawa kayari na ning kawalung silaba. Dapot karing matenakan king paniulat, balu ra nung nukarin ya migkamali ing sinulat.
Lawen taya ing estropa lalam. Nung lawen me ustu ya pangasulat uling ding estropa laganas lang tsa-16 silaba.
*
Makayama ing manalebun libutad ning marangle
Lakuas na nung kaluguran mula ring kekang kayabe
E ka manamdaman kapagalan anggiang sasagese
ing pawas mu king katawan uling matula kang tune.
Surian tane mong miamas-amas.
Ma/ka/ya/ma /ing /ma/na /le // bun /li/bu/tad /ning /ma/rang/le
.1…2..3…4….5….6…7.…8.//…9..10.11.12…13…14.15…..16
La/kuas /na /nung /ka/lu/gu/ran /mu/la /ring /ke/kang /ka/ya/be
.1….2……3……4……5..6..7….8…..9…10..11..12….13….14.15.16
E /ka /ma/nam/da/man /ka/pa // ga/lan /ang/giang /sa/sa/ge/se
.1..2….3…..4..…5….6…..7…8..//..9..10…11…..12..…13.14.15.16
ing /pa/was /mu /king /ka/ta/wan // u/ling /ma/tu/la /kang /tu/ne.
.1….2….3……4…..5……6…7…8….//.9…10..11.12.12..14…15..16
- Akit tamu a ing mumunang telatag e ya makatud a sesura uling meputut ya ing katayang “manalebun”. Ania potang igale meng 8/8 magi yang manale – – bun.
- Ing katlung telatag e ya naman ustu sesura uling mapuputut ya ing katayang “kapagalan”. Ania potang igale meng 8/8, magi yang kapa – – galan.
Pasibayuan ku, pangilagan tamung mapuputut la ring kataya kayari na ning kawalung silaba ustung mamikudta tamung sukad 16.
D. Ding iregular a sukad at iregular a sesura.
- Apagaralan tamu a ding telatag king metung a estropa parapareu la bilang a silaba. Nung 12 ya ing mumunang telatag, labi no ngan adua kanita reng sablang telatag. Nung 16, labi no ngan anam, nung 20, beinti la ngan kanita etc.
Dapot atin makudta a susulat poesiang e la parapareu bilang a silaba ding telatag king metung a estropa. Ini ing awsan dang iregular a sukad. Balu tamung atin yang sukad ing kawatasan uling nung ing mumunang telatag 6 ya silaba, ing kadua 8 yang silaba, ing katlu 12 ya silaba, etc. makanian la naman bilang ding mumuna, kadua, katlu etc, karing eganaganang estropa.
Ding makanian a askeng kawatasan, ala lang padrun a sesura. Atiu ya king gagale nung makananu neng igale. Ding makagale karing makanian detang batiru na king pamigale.
Alimbawa:
Lawen tala reng atlung estropang areni. Nung e tala surian, balamu ala lang sukad.
*
Bakit kaya?
Nung ninu pa ring mangayap
Ilang maranun mumuli king santungan da ring magpiak
Ban e nala magmulagat
Ing bakal damung kinuldas
King saug ning kapaynauan, ing galus ning lugmang palad
At ing gapus ning palsimi a kabang bie e mekalag.
**
O’t makanian?
King gulut da ring pangadî
A linubid aldo’t bengi ban ing dusa malumpawlî
E ra tikman man sagulî
E ginulis karing labî
Ing timan da ring timamua king ligalig a magarî
Angga king tawling inawa ing dusa yamu ing saksî.
Nanung sangkan?
Kapilan man e atabmuan
Ing pamipante-pante at ing pantunang katimauan
Kinulio at mekilaban
King libutad da ring dalan
Migmartsa la para karing mikutkut king kakaluluan
Dapot balas ing segana da ring marok a kasalang.
Dapot nung surian talang miamas-amas, akit tamu a ing sukad na ning kawatasan 4-8-16-8-8-16-16 ya uling ding 3 estropa, makanian la ngan a padrun.
Ba/kit ka/ya?
.1…2..3…4
Nung /ni/nu /pa /ring ma/nga/yap
..1……2…3…4….5…6…..7…8
I/lang /ma/ra/nun /mu/mu/li /king /san/tu/ngan /da /ring mag/piak
1..2…..3…4..5……6…7…8…9…..10.11..12….13..14….15…16
Ban /e /na/la mag/mu/la/gat
..1…2…3..4…5….6…7…8
Ing /ba/kal /da/mung /ki/nul/das
..1…2…3…4…..5……6..7…8
King /sa/ug /ning /ka/pay/na/uan, /ing /ga/lus /ning lug/mang pa/lad
..1…..2…3….4…..5…6….7…8…..9…10..11..12….13…14…15..16
At /ing /ga/pus /ning /pal/si/mi /a /ka/bang /bie /e /me/ka/lag.
..1..2….3….4…..5…..6…7..8…9.10…11…12..13.14..15.16
**
O’t /ma/ka/nian?
.1.…2…3…4
King /gu/lut /da /ring /pa/nga/dî
..1….2…3….4….5….6…7….8
A /li/nu/bid /al/do’t /be/ngi /ban /ing /du/sa /ma/lum/pa/wî
.1.2..3….4…..5…6…….7….8…….9……10…11.12….13..14…15..16
E /ra /tik/man /man /sa/gu/lî
.1.,2..3….4……5…..6…7..8
E /gi/nu/lis /ka/ring /la/bî
1..2..3…4…5…6….7..8
Ing /ti/man /da /ring /ti/ma/mua /king /li/ga/lig /a /ma/ga/rî
.1…2…3….4….5….6..7….8……9…10.11.12.13.14.15.16
Ang/ga /king /taw/ling /I/na/wa /ing /du/sa /ya/mu /ing /sak/sî.
..1…2…..3…..4…..5..6..7…8….9…10.11.12..13…14..15..16
Na/nung /sang/kan?
.1….2……3……4
Ka/pi/lan /man /e /a/tab/muan
.1..2..3…..4…..5..6..7…..8
Ing /pa/mi/pan/te/pan/te /at /ing /pan/tu/nang /ka/ti/ma/uan
.1….2…3…4…5..6….7…8…9…10..11..12…13.14.15..16
Ki/nul/io /at /me/ki/la/ban
.1..2…3..4…5…6..7..8
King /li/bu/tad /da /ring /da/lan
..1….2..3…4….5….6….7….8
Mig/mar/tsa /la /pa/ra /ka/ring /mi/kut/kut /king /ka/ka/lu/luan
..1….2….3…4…5…6..7…8…..9…10.11…12..13.14.15..16
Da/pot /ba/las /ing /se/ga/na /da /ring /ma/rok /a /ka/sa/lang.
.1…2….3…4….5…6…7..8….9….10…11..12.13.14.15.16
- Apagaralan tamu a ding 12 silabang telatag 6/6 la sesura, ding 16, 8/8, at ding 20, 10/10 la. Dapot atin makudta a susulat poesiang aliwa sesura. Ing maulaga mu, dapat parapareu la bilang deng susura.
Alimbawa:
Ing estropa lalam sukad lang 16 ding telatag na. Dapot liwas keng standard a 8/8, ing sesura na 6/6/6 ya.
*
Pagumasdan kula, ring maingeng dumara, a manialubsuban
Ding susu’t paruspa, susungaban do king, mababong danuman
King talik rang mangan, lultong malaut ing, labuad dang ibatan
Libulibung milya, ing klimang marimla, karelang tekasan
Sisitsit ning angin, e na binang magluat, maging niebi’ing uran
Itang pamangan dang, grasya na ning danum, ume nang mitakpan
Mate la king danup, nung e la maglakbe, ban mantun kabiayan
Kanakung atantu, ing ila at yaku, ala keng keliwan.