LINO GOPEZ DIZON

(1901-1944)
Talasulat, Poeta, Dramaturgo, Lider Obrero at Martir

I Lino G. Dizon mibait ya ketang banuang 1901. Ya ing pecamatua caring anac da ri Elpidio Dizon at Ines Gopez. Metung yang poeta, talasulat, zarzuelista at talapanimunu caring talapagobra. Alus king kecabasn ning cayang bie, macatucnang ya king canita Balen San Fernando nung nu ing cayang tucnangan atyu king Calle A. Counji king arap ning Ospital ning Virgen delos Remedios at bale matua ding Abad Santos.

Aduang banua caibat na ning mumunang Balagtasan a meganap ketang 1924, ding Kapampangan mitatag lang sarili dang bersion ning macabersadang pamibadbaran., at inaus deng Crissotan king lagyu na at dangalan nang Juan Crisostomo Soto. Ing lagyu pibalac neng poeta Amado M. Yuzon, fundador ning aguman Crissot. Ing mumunang Crissotan meganap ya king metung a pribadung tucnangan king Santa Cruz, Menila nung nu I Lino Dizon metung ya caring mekipagdebati. I Nicasio Dungo yang keyang acalaban cabang I Amado M. Yuzon yang migsilbing Lacandiwa.

I Lino Dizon yang talapanulip amanu ning diariong Ing Catala cabang magsilbi yang Pamuntuc Talapagpaganap na ning Aguman ding Talapagobra ning Filipinas (ATF).
Mapilan caring cayang kilalang caluguran ila di Amado Yuzon, metung a bantug a poeta laureado at congresista ampo I Diosdado Macapagal, a kelaunan meging Presidenti ne ning Filipinas. Anting caluguran da deting matenacan king literatura, micudta yang mapilan a casulatan king Kapampangan calupa ding poesia, zarzuela at pasyun calupa ning Pasyun ding Talapagobra at ing cayabe nang tomo ing Biblia ding Pacacalulu.

Caring maki dimut a cabiayan at maluca ketang bayu datang ing Caduang Guerra Mundial, ing siwala nang Lino Dizon masican ya at malino king cayang pamiyagcat caring mangalaut a sitio at bariu. Dapot ding mayacayan at atiu king alta sociedad anti lang balugbug cawali king cayang cayausan.

Agiang pepakit na ing cayang panga kiling king socialismu, dapot sumangid na nita I Lino Dizon metung yang religiosung tau anting regular yang tatagun king Misa balang Domingu.

Metung caring pecamayulagang ambag king pamipalaganap ning socialismu keti Filipinas, ing Pasion ding Talapagobra a sinulat nang Dizon ketang calibugtan ning 1930. Inaus dia naman iting Malutung Pasyun uling king pamilantad niti king katiwalian king sociedad a capanyausan ban baywan ing buluc a sistema ning capitalismu. Calupa ning original a pasyun, Ing Malutung Pasyun atiu king balangcas a dalit (poesiang ating walung silaba balang talatag) at ating limang talatag balang estropa. Misulat ya iti king Kapampangan at atin yang 194 a estropa (3,970 talatag) a bibilugan ning 30 ucdu. Minabut ya iting dinalan at walung cabulungan nung nu ing original a bersiong Kapampangan atin yang catapat a salin king amanung Tagalug. King caba niti, alus adua deng aldo cacanta king Puni neng Maleldo. Ing Malutung Pasyun, lalarawan ne ing talapagobra anting bayung Cristu a papasan king crus ning casakitan, a manyaus king pamisanmetung ding uring talapagobra at pamibalikuas laban king capitalismo.
Linaganap ya ing Malutung Pasyun king dacal a parti ning Pampanga ketang 1930 at menalili king tradicional a pasyun. Anggaqng king pamibasa caniti ibinawal de at ninumang ating tatalan caniti macasadya dong dacpan at iculung. Anya ding aliwa kitcut do king gabun ding carelang copia. Dapot ating liblib a baryu king Pampanga ing babasan de pa iti anggang ngeni ding pilang parti ning Malutung Pasyun balang Maleldo. Misulat ya ing Malutung Pasyun king panaung mimiral ya ing Partido Socialista ning Pilipinas (PSP) bayu la pa misanib ding PSP at Partido Komunista ng Pilipinas (PKP).

Mayayakit king Malutung Pasyun ing pamisanib ding aduang panlalawe: ing Cristianismu at ing Socialismu. Atin yang catuliran iti uling king maluat a panaun king casalesayan ning Filipinas, ginamit de ding mayacayan, capamalan at pisamban ing Cristianismu bilang instrumentu ning pamanlupig at pamanyamantala caring mangalati, lalu na caring talapagobra at maluca.
Agpang king metung a lider revolucionario ngana, “Nung tanggalan ya king Biblia ing tabing ning mistisismu a pemalut na caniti ning Pisamban, atuclasan mu ing dacal a idea ning socialismu.”

Bista man at e ya dikil cang Cristo ing Malutung Pasyun, atyu king introduccion nung nu na tatalacayan ing calbario ding mamagcacasakit a talapagobra. Catunayan, ing pamagat ning Mumunang Ucdu ya ing “I Cristo Socialista Ya”. Ing Capat a Ucdu naman ya ing “Laban ya Cang Cristo ing Capamalang Capitalista”. Ing Malutung Pasyun, anting metung caring malalam a pamañuri king sistemang capitalismu, magpalino ya king magaganap a caguluan king sociedad e ya gawa-gawa ding macacaili nune bunga ning pamanapi’t pamanyamantala.
Maigpit nya namang tinuligsa ning Malutung Pasyun ing capamala’t pisamban, uling bucud king pamicampi caring atinan, ila rin ding babye matinding cacaluan caring lalalang yaman king sociedad. Patune ing Canam a Ucdu – “Ing Papa, Calaban de ding Pacacalulu” at Calabing Atlung Ucdu – “Ding Cura at Pari ilang Pepapate Caring Bayani ning Filipinas”.

Mayayakit ing principiong socialista caring balang ucdu ning Malutung Pasyun, calupa ning api ning pamaghimagsic laban king buluc a sistema, pamisunggalit ding uri, at ing catungculan ning Talapagobra anting sepultureru na ning capitalismu. Tunggen tala ding mapilan caring pamagat ding balang Ucdu: Capulung Ucdu – “Ing Capitalismu Yang Panibatan ning Danup, Gulu at Patayan”; Calabing Limang Ucdu – “Ing Caligtasan ding Talapagobra Ibat ya rin Carela”; Caduampulu’t Metung a Ucdu – “ Ninu ing Mibait king Revolucion?”; Caduampulu’t Anam a Ucdu – “Keraclan Caring Maluca E La Mamate King Sakit – Mamate La King Cacaluluan”; Caduampulu’t Pitung Ucdu – E Amac yang Mayulaga ing Damulag Kesa King Capitalistang Mabibie King E na Pipawasan”; at Caduampulu’t Walung Ucdu – E la Matamad ding Talapagobra”.

Ing cayang Pasion ding Talapagobra metung yang testamentung maca socialista a macabasi king pilosofia ning cayang bie. King panaun ning cayang cayabalanan, agiang ding cayang cauri pangilagan de uli ning pitatacutan de o e ra buri ing cayang panga socialista.

Ing cayang obra magsilbi yang mayap a pamilarawan king pamanalan king anti iting bage – pamaghimagsic – calupa ning ODE TO THE WEST WIND nang Shelley. E ca pilan man meging alipan, ing poetang Ingles agawa nang controlan ing cayang lugud king calayan ning pamipasiag king macabang panaun. King mumunang apat a estropa, I Shelley pepakilala nyamu ing cayang manimunang rebelding pacsa king capamilatan ning pamilarawan king leguan at sican na ning Angin king Canluran, papasiag na ing cayang personal a capagnasan para king calayan king pamipasiag king tauli nang estropa ning Oda. Dapot I Lino Dizon king cayang Pasyon Ding Talapagobra mibuclat ya king masican at macapagmulalang pamipasiag ning pamaghimagsic laban king macalto a e pamipante king sociedad. Anting Filipinu, ating macabang casalesayan ning pamipasiag, balu nang Dizon a ing cabud mu mababo o bagyang pamipinu e no intindyan o king mas lamang e la efectibu.

Ding cayang casulatang macasocialista menakit lang matabang gabun king cayang pamiyabe cang Pedro Abad Santos, metung a kilalang abugadu ding maglalaulta king Calibugtang Luzon bista man at mibait yang king alta sociedad king San Fernando.

Ketang 1932, iniang ing Partido Komunista ning Pilipinas pepasiag deng labag ya king batas king capamilatan ning Corte Suprema, i Don Perico nung nuya mekilala i Pedro Abad Santos, tinatag ne ing Partido Sosyalista ning Pilipinas (PSP) cambe nang Lino G. Dizon at ding cayang talasaup.

Ketang bayung banua ning 1936, ing ATF at ing PSP minaus lang caragulan a Panglaganas a Asamblea ban ipalino caring casapi ing pamiyaliwa king pilatan ning PSP at ding aguman ding maldang talapagobra at maglalauta. Ing menibayung aguman ding Talapagobra ning Filipinas (ATF) mipalagyuan yang Aguman ding Maldang Talapagobra (ATF) calupa na ning panlaganas a union ding talapagobra king España, Mexico at Francia a misulung king pamiparti-partui ding mangaragul a hacienda at gabun ding fraile, cooperativa at ing pamitas king cabilian ning pamibiebie ding maglalaulta. King panaun ning convention, I Lino dizon miyalal yang Bise Presidente ning AMT cambe nang Agapito del Rosario ating yang Presidente at Luis Taruc, Secretario General at Pablo David, Tesorero.

King Partido Sosyalista ning Pilipinas, I Pedro Abad Santos yang miyalal Presidente, Agapito del Rosario, Bise Presidente; Luis Taruc, Secretario General; Pablo David, Tesorero at ing Talapanibala ning imprenta I Lino Dizon at meging talasaup ya king Bise Presidente Agapito del Rosario; at Talapanulip amanu na ning “AMT – Talapanasbuk ding Talapagobra; Estanislao Villanueva, casaup talapanulip amanu ning AMT; Fructuoso Dueñas, Talapainala ning organization ding magtinda king Palengki ning San Fernando at I Pablo David yang migsilbing casaup.

King mapilang bulang mitagan bayu ing pamamacbung ning Caduang Guerra Mundial, ing socialismu gagalo ya’t linaganap king Labuad ning Kapampangan. Ing Partido Socialista linaut ya pa king capamilatan ning pamilaban candidatu caring alalang local.

Ketang Noviembre 1938, king panaun ning pamagmasusi king himagsicang Bolshevik king Russia, ding miembru na ning PKP at PSP, nung nu I Dizon casapi ya midaus lang convention king Manila Grand Opera House at migdeclara lang pamisanmetung king Partido Comunista ning Pilipinas. King panaun ning pamaniacup king bansa ding Ucbng imperialista ning Japon ketang 1942, I Dizon cayabe no ding aliwang Socialista – anti di Vivencio Cuyugan, Luis Taruc, Mayor Fernancio Sampang ning Mexico, Mayor Casto Alejandrino ning Arayat at Eusebio Aquino, Bernardo Poblete (Apung Banal) , Damadeo del Castillo, Mariano Franco at aliwa pa – tinatag de ing Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon (HUKBALAHAP) ban milansad armadung pamakidigma laban caring Japones. I Cuyugan yang mitulduang mumunang Commander-in-Chief niti. Dapot caibat nang me-ataki pusu I Cuyugan, kinuldas ya mapilan mung bulan canita. I Luis Taruc yang menalili king cayang lugal.

King panaun ning pamanalasa ding Japones ketang 1944, I Lino Dizon meracap ya. Mabalasic deng pepasakitan ding dinacap a Japones caya king capamilatan ning pamibagut ding cayang cucu king taliri at maging ding cayang mata bilatlat dala at melaunan pete de king garison ding Japones, king ngeni bacanting loti ning PNB compound king Calle Consunji, king San Fernando. Pampanga.
E ne meyakit ing cayang bangke. Kitcut de ding Japones ing cayang bangcala caibat nang meyangu bie. Licuan ne ing cayang asawa, Juanita almario, at limang anac, Consolacion, Rosita,Elpidio, Fernando at Jovita.

SOURCES:
1.Taruc, Luis M. Ang Kabayanihan ni Ka Pedro Abad Santos; 2. Cuyugan, Ruben S., Vivencio Cuyugan y Baron: A Short Story of His Life; 3. Lacson-Hilario, Evangelina, Kapampangan Writing: A Selected Compendium and Critique, 1984, Angeles City; 4.Cabusao, Romeo; 5. Gregorio V. Bituin, Jr. Pulang Pasyon (Pasyon ng mga Manggagawa), Pahayagang Obrero, Marso 2004, pahina 7)
Credit to Mr. Romeo Rodriguez

This entry was posted in Amanung Sisuan, Istoria, PL Eric Dizon, Talambie. Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *