B. Ing Adle Ning Estropa Agpang King Rima
King pamaniulat poema, aliwaliwang rhyme scheme (adle da ring rima) ing agamit tamu.Ding soneto ilang dakal dili adle uling agpang ya iti king nung nanu yang klasing soneto ing susulat tamu ke Petrarchan, Shakesperean, Spenserian sonnet ya o aliwa pa. Potang pagaralan tala reng soneto kanita ku nala mu ipamalino reni. Ing panigaralan tamu ngeni deng adle da ring rima a maralas tamung gamitan king pamaniulat tradisyunal a poema.
- Liwasan (alternate)
Ing adleng patuasan iya pin itang ding estropang lunis bilang miririma la at ding paris bilang miririma. Ing buri nang sabian, nung alimabawa ding estropa tsanam la taladtad, ding mumuna (1), katlu (3) ampong kalimang (5) teladtad miririma la at ding kadua (2), kapat (4) ampong kanam (6) a telatag miririma la.
Alimbawa:
Ing tsup na ning angin ania marimla na, (1) – A
malapit na naman ing aldo ning pasku. (2) – B
Ding dakal a tau mamagsadia na la, (3) – A
king panyatang na ning ginung Hesu-Kristu. (4) B
Babayi’t lalaki, anak ampong matua, (5) A
mamamagsaya la ngan mabilug a yatu. (6) – B
Ding mipapanabug at ding mipapate, (1) – C
mikakasundu la at mipapanatû. (2) – D
Ing sablang sukal lub karelang lilele, (3) – C
lugud ing magari king karelang pusû. (4) – D
Ing aring mengabus uling paratang ne, (5) – C
Lalako ra ing mua king karelang salû. (6) – D
Surian tala ring aduang estropa babo. King mumunang estropa ring lunis bilang a telatag 1, 3 ampong 5, miririma la king sunis a kakatning “a” a makitandang A, at ding paris bilang a telatag 2, 4 amposng 6, mirirma la king sunis a kakatning “u a alang turung” a makitandang B.
King kaduang estropa, ring lunis bilang a telatag 1, 3 ampong 5, miririma la king sunis a kakatning “e” a makitandang C, at ding paris bilang a telatag 2, 4 ampong 6, mirirma la king sunis a kakatning “û a maki turung” a makitandang D.
2, Paris-paris (pair)
King adleng paris-paris, ding aduang mitutuking telatag miririma la. Ing buri nang sabian, ing mumuna at kaduang telatag mirirma la, ring katlu at kapat miririma la, ding kalima at kanam miririma la, etc.
Alimbawa:
Ustung makaba ne ing aldo king bengi, (1) – A
malapit na naman manyara ing klasi. (2) – A
Ing buri nang sabian maleldo na naman, (3) – B
Bulan da ring piesta ampong Santakrusan. (4) – B
Panaun ning tula ampong pamamasyal, (5) – C
karing miyaliwa’t mangalagung lugal. (6) – C
Makaniti mu rin kanita’ing panaun, (1) – D
aniang mikit kata king Bulkan Ning Mayun. (2) – D
Abe mu lang minta ring kekang kaklasi, (3) – A
kabang yaku naman iyaku mung dili. (4) – A
Ginulis ning palad anggiang e ta seryâ, (5) E
mikaburi katang misna king kalaguâ. (6) E
KIng alimbawa babo, reng mitutuking telatag mipaparis la uling miririma la. King mumunang estropa, ding telatag 1 ampong 2 miririma la king sunis a kakatning “I” a makitandang A, ding telatag 3 ampong 4 mipaparis la king sunis a “an” a makitandang B at ding telatag 5 ampong 6 mipaparis la king sunis a “al” a makitandang C.
King kaduang estropa, ding telatag 1 ampong 2 mipaparis la king sunis a “un” a makitandang D, ding telatag 3 ampong 4 mipaparis la king sunis a kakatning “i” a makitandang A uling megamit ne ing sunis a ini karing aduang mumunang telatag na ning mumunang estropa, at ding telatag 5 ampong 6 mipaparis la king sunis a kakatning “turungan a â” a makitandang E.
- Metung mu rima – king adleng ini, ing mabilug estropa metung yamu sunis. Ini ing maralas tamung diling gagamitan a adle ning rima ustung susulat tamu.
Ing napun a mitmu king dusa at lumbe, (1) – A
memun neng malagua king malugma kung bie. (2) – A
Pawaga ning banuang samutsamut kule, (3) – A
marapal datang ing imbut kung tagumpe. (4) A
King lagu nang lalon ning aldong sasaka (1) – B
daranum ku mata king lua ning ligaya. (2) – B
Kabang apsa ne ning dagat paralaya, (3) – B
atin yang atad a bayu pang pagasa. (4) – B
King alimbawa babo, king mumunang estropa, ing kakatning “e” a makitandang A iya mu kabud ing sunis a megamit karing telatag 1, 2, 3 ampong 4.
King kaduang estropa naman, ing kakatning “a” a alang turung a makitandang B iya mu kabud ing sunis a megamit karing telatag 1, 2, 3 ampong 4.
MAULAGA : Ustung susulat tamu, e tala pisasalat-salat deng adle da ring estropa. Nung liwasan la, liwasan la ngan dapat. Nung paris-paris la, paris-paris la ngan dapat. Nung metung a sunis lamu adle ring estropa, metung a sunis la ngan dapat deng estropa.
E TALA APUSAN DENG ALIMBAWA LALAM
Alimbawa: 1
1
Anak, nung abalu mu na ing katutuan, (1) – A
e mu ku isumpa ampong pikasaman? (2) – A
Uling ing liim a selikut kung miuman, (3) – A
ing imbut ku sana keka ku na sabian. (4) – A
2
Bingut ka kanitang kaku pa sususu, (1) – B
anyang inapa na kata ning dara mu. (2) – B
Kabud ikit ne ing lupa mu a mamu, (3) – B
menigapu na yang aduan na ka kaku. (4) – B
3
Ngana, atlu kayung pigkalub ning banua, (1) – C
kabang iya anggiang metung man ala pa. (2) – C
Migmakalunus yang ibie ra ka kaya, (3) – C
ban ing maging indu adalanan na na.(4) – C
4
Buri na nang buri kanu sang atakman, (1) – A
ing atin anak a maus kayang indâ. (2) – D
Uling ita mu ing kabud nang anyaduan, (3) – A
Potang mamaus ya king dios tamung ibpâ. – (4) – D
5
Pauli ning lunus metagkil ku pusû, (1) – E
ala king sarili, kabud ku tinangû. (2) – E
Ing maling desisyun, apigunam kumû, (3) – E
aniang king siping ku, ala naka bunsû. (4) – E
Lawen taya ing alimbawa babo. Ing kapat a estropa melili ya uling deng abe na tunggal a sunis la ngan a adle at iya mu kabud ing liwasan. Ustung makanian, lunto a megipit yamu ing susulat ania mepilit yang gawan neng makanian ing kapat a estropa, o e na balu ing ustung pamaniulat kawatasan.
Alimbawa: 2
1
“Inda, inda, talakad ka, buklat mo ring kekang mata. (1) – A
Lawen mo ring darala kung metung a langgotsing kualta. (2) – A
King pinandit muring ini ing palyasa mamun na ya, (3) – A
at king bie tamung magbayu e ne mampit a misan pa.” – (4) – A
2
“Ing panulung makapaldan at keka munye sikanan, (1) – B
anggiang gintu ing alaga, agyu tana ngan saliwan. (2) – B
King uspital kabalenan, ngeni Idala ra naka, (3) – A
ban ding keka na lumawe ring manulung tutung biasa.” (4) – A
3
“Palasak tane ing kubung meging tuknangan da ring luậ, (1) – C
manibat anyang i tata atin yang tikian aliwậ. (2) – C
Kilub na ning bayung baleng patalakad ta’ng malaguậ, (3) – C
Karing mata tamu’ing patak pawa namung lua ning tulậ.” (4) – C
4
“Ugse tana ing imalang menansu at gisigisî, (1) – D
a maralas misusulud na anggiang e pa malangî. (2) – D
King usu ampong mangamal dakal tana ipanyalî. (3) – D
Ing e maging kekatamu ing kule mung e ta burî.” (4) – D
King kaduang alimbawa babo, ing kaduang estropa melili ya uling iya kabud maki-adle a paris-paris uling ding abe nang estropa tunggal mung sunis ing gagamitan da. Pasibayu paganak ku, E TAMU GAGAWAN ING MAKANIAN.